Podział majątku dorobkowego małżonków

Początki są piękne i rysują się w jasnych barwach.Młodzi małżonkowie budują, remontują kupują – gromadzą składniki majątkowe tak, aby rodzinie żyło się lepiej i wygodniej. Zazwyczaj mają możliwości finansowe, bo co dwie pensje, to nie jedna- w związku z czym i zdolność kredytowa większa.Wszystko komplikuje się, gdy między małżonkami zostaje orzeczony rozwód.

Podział majątku wspólnego po rozwodzie.

Przeprowadzenie postępowania o rozwód to jeszcze nie koniec spraw, które muszą załatwić rozchodzący się małżonkowie. Po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego małżonkowie powinni rozważyć, czy i w jaki sposób dzielić będą zgromadzony wspólnie majątek. Aby dokonać takiego podziału trzeba najpierw ustalić, co wchodzi w skład majątku wspólnego, a co stanowi majątek osobisty każdego z małżonków.

Odpowiedź przynosi tu treść przepisu art. 31 i 33 k.r.i o. Zgodnie z treścią art. 33 k.r.o. w skład majątku osobistego wchodzą tylko wymienione w nim składniki. Jest to więc katalog zamknięty i wyczerpujący.

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z  dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
• przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

W postępowaniu o podział majątku wspólnego uwzględnia się tylko składniki stanowiące majątek wspólny małżonków. Jeśli więc jeden z małżonków nabył określony składnik (np. mieszkanie czy samochód) w drodze dziedziczenia lub darowizny nie będzie on podlegał podziałowi w ramach dokonywania podziału majątku dorobkowego małżonków- pozostanie jednak kwestia rozliczenia nakładów,  jakie zostały poniesione na to mieszkanie(nieruchomość) z majątku wspólnego czy też z majątku osobistego drugiego z małżonków. Jeśli więc np. dom stanowił własność żony, gdyż żona dostała go od rodziców albo odziedziczyła po babci, ale mąż z „własnych” pieniędzy dom ten wyremontował będzie mógł on rozliczyć dokonane nakłady – właśnie w postępowaniu o podział majątku wspólnego. W toku postępowania sadowego twierdzenia te należy wyzkazać poprzez przedłożenie odpowiednich dowodów w postaci np. faktur czy  rachunków.

Ustalenie wysokości udziałów w majątku wspólnym.

Postępowanie o podział majątku dorobkowego wykazuje szereg odrębności od innych postępowań działowych dokonywanych między współwłaścicielami. Jednym z nich jest możliwość ustalenia w toku postępowania nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym. Aby sąd mógł ustalić nierówne udziały muszą być  spełnione przesłanki przewidziane w art. 43 § 2 k.r.o.-  z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.

Nie można tego warunku rozumieć w taki sposób, iż tylko ten ze współmałżonków, który pracował zawodowo, przysparzał majątku rodzinie. Jeśli więc np. żona nie pracowała zawodowo, ale zajmowała się domem i wychowywała dzieci, a tylko mąż pracował zawodowo, raczej nie będzie miał on szans na ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym podczas postępowania sądowego. Oceny dokonuje jednak zawsze sąd   – na podstawie okoliczności konkretnej sprawy.

Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym dopuszczalne jest jedynie w razie łącznego wystąpienia dla przesłanek wskazanych w zdaniu pierwszym 43 § 2 k.r.o., to jest w razie przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu oraz istnienia ważnych powodów, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów. Ciężar dowodu wykazania powyższych przesłanek spoczywa na uczestniku postępowania, który zgłosił wniosek o ustalenie nierównych udziałów (art. 6 k.c.). Owe „ważne powody”, o których mówi przepis trzeba jednak przed sądem udowodnić. Nie wystarczy okoliczność, iż jedno z małżonków osiągało znacząco wyższe dochody.

Umowny podział majątku wspólnego.

Jeśli strony są w stanie dojść do porozumienia podział majątku może nastąpić w drodze umownej. Jeśli w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość (także np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego) umowa musi mieć formę aktu notarialnego.

Sądowy podział majątku wspólnego.

Jeśli strony nie są w stanie dojść do porozumienia, zostaje droga sądowa. Strony wnosząc wniosek do sądu, nie mogą dowolnie wybrać sądu, przed którym będzie się toczyć postępowanie. Właściwość sądu określają bowiem przepisy procedury cywilnej. Przepisy przewidują stałą opłatę niezależnie od wartości majątku. Opłata ta wynosi 1000 zł, chyba że strony zaproponują wspólny – zgodny plan podziału- wówczas opłata od takiego wniosku wynosi 300 zł.  Opłatę uiszcza wnioskodawca (a więc ten z małżonków, kto wnosi wniosek do sądu),

Postępowania o podział majątku wspólnego należą do spraw bardzo skomplikowanych, choćby ze względu na trudności w dowodzeniu zasadności orzeczenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, rozliczenia nakładów poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny (czy też z majątku wspólnego na majątki osobiste małżonków). Oczywiście fakt poniesienia jakichkolwiek nakładów musi zostać udowodniony, nie wystarczą same twierdzenia strony, iż takie nakłady zostały poniesione.

W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi.

O zwrocie wydatków i nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny sąd orzeka wyłącznie na wniosek zgłoszony w postępowaniu w pierwszej instancji, a domagający się ich zwrotu zobowiązany jest dokładnie określić te żądania, zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Stosownie zaś do art. 321 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., żądaniami tymi sąd jest związany. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2012r., sygn. akt ICSK 323/11)

Co dzieli sąd – czy kredyty i obciążenia składników majątku wspólnego mają znaczenie?

Przy podziale majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami w zasadzie nie bierze się pod uwagę pasywów. Niespłacone długi, które obciążają majątek wspólny, przy podziale majątku wspólnego w zasadzie nie podlegają rozliczeniu. Jednakże inną kwestią jest ustalenie wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego i podlegających podziałowi (art. 684 w zw. z art. 567 § 3 k.p.c.).

Przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmieniające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21.04.2010r., sygn. akt I CSK 205/09).

Kiedy przeprowadzić podział majątku?

Postępowanie o podział majątku wspólnego warto przeprowadzić niezwłocznie po uprawomocnieniu się wyroku w sprawie rozwodowej. Co prawda żaden przepis nie zakreśla maksymalnego terminu aby przeprowadzić procedurę związaną z podziałem majątku dorobkowego, jednak zwlekanie może mieć niekorzystne skutki dla byłych małżonków. Upływ czasu powoduje zazwyczaj trudności w ustaleniu, co wchodziło w skład majątku wspólnego oraz trudności dowodowe np. w kwestii rozliczania nakładów poczynionych z majątków osobistych małżonków na majątek wspólny.

W szczególności warto dopełnić formalności związanych z podziałem majątku w sytuacji gdy chociaż jeden z rozwiedzionych współmałżonków zawarł nowy związek małżeński.