Specyfika opinii prywatnej w procesie cywilnym

Strony procesu, dążąc do udowodnienia swoich racji, niejednokrotnie przedstawiają przed sądem ekspertyzy sporządzone na ich zlecenie przez specjalistów z określonych dziedzin nauki. Warto zapoznać się z poglądami orzecznictwa w przedmiocie takich opinii.

Zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c. w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd, po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru, może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii. Opinie zlecane przez sąd na podstawie tego przepisu należy jednoznacznie odróżnić od opinii prywatnych przeprowadzanych na zlecenie samych stron przez specjalistów z określonych dziedzin nauki (np. rzeczoznawców majątkowych, geodetów).

Charakter opinii prywatnej

Nie budzi wątpliwości w orzecznictwie sądów, iż opinie prywatne nie są tożsame z opiniami sporządzanymi na polecenie sądu przez biegłych sądowych. Nie mogą zatem takie prywatne ekspertyzy zastępować opinii biegłych sądowych, a co za tym idzie nie są one dowodem na okoliczności wymagające wiadomości specjalnych. Warto jednak prześledzić kierunki orzecznictwa co do znaczenia procesowego tego rodzaju opinii pozaprocesowych.

Opinia prywatna to jedynie "wzmocnione" stanowisko strony

Nie budzi wątpliwości w orzecznictwie, że prywatna opinia nie stanowi dowodu na okoliczność wymagającą wiadomości specjalnych, w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c., choćby jej autorem była osoba wpisana na listę biegłych sądowych. Zauważa się bowiem, że opinia prywatna jest w zasadzie jedynie "wzmocnieniem" stanowiska strony wiadomościami specjalnymi. Może ona ewentualnie stanowić asumpt do przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego sądowego. I tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 9 maja 2014 r. w sprawie V ACa 895/13 (LEX nr 1474065) uznał, że „opinie opracowane na zlecenie stron (stanowiące dokument prywatny w rozumieniu art. 253 k.p.c.) traktowane są jako element materiału procesowego wyrażający stanowiska stron. Zawarta w takiej opinii argumentacja może stanowić jedynie podstawę dopuszczenia przez sąd orzekający dowodu z opinii biegłego.” Z kolei Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 26 marca 2013 r. w sprawie VI ACa 1079/12 (LEX nr 1362939) przyjął, iż opinia zlecona ekspertowi przez jedną ze stron procesu stanowi poparcie jej stanowiska procesowego, z uwzględnieniem wiadomości specjalnych. Natomiast Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 19 lutego 2013 r. w sprawie I ACa 1121/12 (LEX nr 1311975) stanął na stanowisku, że oparcie rozstrzygnięcia sporu stron na prywatnych ekspertyzach byłoby naruszeniem przepisów procedury cywilnej.

Ekspertyza prywatna to dokument prywatny podlegający ocenie sądu

Sądy zwracają przy tym uwagę, że opinia zlecona przez stronę procesu posiada walor dowodowy jako dokument prywatny i w tym charakterze może zostać zaliczona przez sąd w poczet materiału postępowania. Oznacza to, że jak każdy dokument prywatny może mieć znaczenie dla oceny innych dowodów zaoferowanych w sprawie. Zaznacza się jednocześnie, iż jeśli treść ekspertyzy prywatnej jest kwestionowana, a ustalenia okoliczności sprawy wymagają wiadomości specjalnych, to konieczne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego. Stanowisko takie przedstawił Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 25 stycznia 2013 r. w sprawie I ACa 894/12 (LEX nr 1299005) stwierdzając, iż „pozasądowa ekspertyza rzeczoznawcy sporządzona na zlecenie strony podlega ocenie sądu jako dowód z dokumentu prywatnego, a nie jako dowód z opinii biegłego.” Z kolei Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie I CSK 57/10 (LEX nr 688661) uznał, iż „dowód z opinii biegłego nie może być zastąpiony przez opinię wykonaną przez biegłego na zlecenie prywatne strony, gdyż nie jest to tryb przewidziany w kodeksie postępowania cywilnego. Opinia taka jest dokumentem prywatnym, a nie jest dowodem z opinii biegłego. Jako dokument prywatny potwierdza jedynie, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (art. 245 k.p.c.)."

Opinia "pozasądowa" może uzasadnić sporządzenie opinii przez biegłego sądowego

W orzecznictwie dostrzec można pogląd, zgodnie z którym przedstawienie przez stronę kwestionującą opinię biegłego sądowego, opinii prywatnej przeciwstawnej do ekspertyzy sporządzonej na polecenie sądu, stanowi uzasadniony argument przemawiający za potrzebą zlecenia sporządzenia opinii uzupełniającej bądź opinii innych biegłych lub instytutu. I tak Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 11 lutego 2013 r. w sprawie I ACa 720/12 (LEX nr 1289783) wskazał, iż „rodzące się wątpliwości sądu wskutek poważnych rozbieżności pomiędzy opiniami biegłych w rozumieniu art. 278 k.p.c. a dokumentami prywatnymi, których autorami są osoby, co do których kwalifikacji zawodowych w zakresie wydanych ekspertyz nie ma żadnych wątpliwości, winny być rozstrzygnięte bądź wskutek dopuszczenia dowodów z opinii uzupełniających, bądź wskutek dopuszczonej z urzędu lub na wniosek nowej opinii wydanej przez innego biegłego. Jeżeli bowiem wątpliwości dotyczące opinii biegłego przeprowadzonej na podstawie art. 278 k.p.c. dotyczą wiedzy specjalnej, której sąd procedujący w sprawie nie posiada, jedynym dowodem mogącym skutecznie podważyć wnioski opinii wcześniejszej, jest dowód z opinii innego biegłego.” Natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie II CSK 323/10 (LEX nr 738542) przyjął, że opinie prywatne nie będąc dowodem z opinii biegłego stanowią element materiału procesowego, a co za tym idzie „powinny być udostępnione stronie przeciwnej. [...] Prywatna ekspertyza może stanowić przesłankę przemawiającą za koniecznością dopuszczenia przez sąd dowodu z opinii innego biegłego.”

Opinia prywatna posiada doniosłe znaczenie w postępowaniu zabezpieczającym

Warto odnotować także stanowisko, na podstawie którego odmiennie należy traktować opinie prywatne w postępowaniu zabezpieczającym. W tym postępowaniu rozstrzygnięcie opiera się na instytucji uprawdopodobnienia, co oznacza, iż zaoferowanie sądowi opinii prywatnej jest realnym środkiem uwiarygodnienia twierdzeń, stanowiących podstawę wniosku. Pogląd taki wyraził Sąd Apelacyjny w Białymstoku w postanowieniu z dnia 16 września 2009 r. w sprawie I ACz 739/09 (LEX nr 517363) „postępowanie zabezpieczające jest postępowaniem przyśpieszonym i względnie odformalizowanym, w związku z tym nie wymaga powołania przez wnioskodawcę dowodu z opinii biegłego w ścisłym rozumieniu przepisów postępowania cywilnego. Dlatego nie można zgodzić się z poglądem, że opinia prywatna sporządzona na zlecenie wnioskodawców nie uprawdopodobnia roszczenia.”

Podsumowanie

Przedstawione orzeczenia pozwalają na wysnucie tezy, iż opinie prywatne nie mogą w procesie cywilnym być traktowane na równi z opiniami biegłych sądowych i nie mogą ich zastąpić. Nawet jeśli opinia pozasądowa została przygotowana przez osobę pełniącą funkcję biegłego sądowego, to nie stanowi ona opinii sądowej, skoro nie została sporządzona na zlecenie sądu. W orzecznictwie jest natomiast spornym to, czy opinia zlecona poza procesem cywilnym może być zaliczona w poczet materiału dowodowego sprawy. Aktualnie dominuje pogląd, uznający tego rodzaju ekspertyzy jedynie za uzupełnienie twierdzeń procesowych stron o wiadomości specjalne. Nie można jednak pominąć i tych orzeczeń sądów, zgodnie z którymi tego rodzaju opinia jest dokumentem prywatnym i może być dowodem w sprawie, a także może ona uzasadnić zlecenie wykonania opinii przez biegłego sądowego w trybie art. 278 k.p.c.

Aleksandra Partyk

Pobrane z lex.pl